فاز جديد پروژه فيلترينگ سايت هاي اينترنتي، علي اكبر قزويني، شرق

[اين مطلب در روزنامه شرق منتشر شده است.]

كساني كه اين روزها با اينترنت كار مي كنند بارها اين حس ناخوشايند را تجربه كرده اند. اگر هم احياناً از جايي اشتراك اينترنت گرفته اند كه هنوز آنقدر تازه كار و ناشناخته است كه براي فيلتر كردن سايت ها تحت فشار قرار نگرفته، خبرهاي موج جديد محدود كردن دسترسي به سايت هاي اينترنتي را در روزنامه ها يا بر صفحات وب خوانده اند. احتمالاً خيلي ها از ديدن يكي از تصاويري كه اين روزها بسيار دست به دست مي شود و يك صفحه وب را نشان مي دهد كه به جاي تيزرهاي تبليغاتي آن پيغام نه چندان دلچسب مخابرات نشسته و قيافه اي مضحك به آن داده، لبخندي تلخ بر گوشه لبانشان نقش بسته است. اين بار، هدف اينترنت است.

كنترل محتواي اطلاعاتي اينترنت و ممنوع كردن دسترسي افراد به بخش هايي از آن، نه بحثي تازه است و نه ايران پيشقدم در اين كار. پيش از همه، اين بحث در همان كشورهايي آغاز شده كه در عرصه فناوري اينترنت پيشگام بوده اند. از آنجا كه وب محيطي است كه هر كس مي تواند آزادانه هر آنچه را كه مايل است وارد آن كند، دور از انتظار نيست كه افرادي با نيت هاي پليد مطالب و تصاوير نامناسب را بر صفحات وب بنشانند. وصد البته در كشورهايي كه به آموزش صحيح كودكان و نوجوانان خود اهميت مي دهند و اصلاً دوست ندارند گشت و گذار در محيط هاي ناسالم موجب انحراف ذهن و فكر آنان شود، فيلتر كردن اينگونه سايت ها و مسدود كردن دسترسي به آنها اهميتي ويژه مي يابد. گذاشتن يا نگذاشتن فيلتر همواره مخالفان و موافقان خود را داشته است و هر كدام از اين دو گروه مي توانند طوماري از دلايل را براي اثبات درستي نظرات خود ارائه دهند. اما بالاخره بعضي مسائل هست كه نمي شود از شان گذشت. خوب، سلامت اخلاقي جامعه مهم است و البته براي بعضي دولت ها دسترسي نداشتن مردم به نظرات مخالفان از آن هم مهم تر و واجب تر است. چين كه يد طولايي در اين زمينه دارد. كره شمالي؟ در اين كشور كه به قول نيوزويك جان مردم به اندازه مگس هم اهميت ندارد، همگان از دسترسي به اينترنت محروم هستند به جز رئيس دولت كه صبح تا شب داخل اتاقش مي نشيند، به سايت ها سرك مي كشد و با اين و آن چت مي كند (چند سال پيش هنگام ملاقات رسمي با مادلين آلبرايت وزير خارجه وقت آمريكا، فرمانرواي كره شمالي از او آدرس اي ميلش را پرسيده بود!) از اين حرف ها بگذريم و از بحث دور نيفتيم. بالاخره وقتي امارات و عربستان هم روي اينترنت كشورشان فيلتر مي گذارند تا مردم به سايت هاي «پورنو» نروند و به قول يكي از دولتمردان اگر فيلتر بد است پس چرا دستگاه ها و نرم افزارهايش در دنيا توليد مي شود، چرا ما فيلتر نداشته باشيم؟

در اين كشور كه هميشه همه چيز به هم ربط داشته اند، استيضاح وزير متولي مخابرات هم دليلي مي شود تا با يورشي غافلگيرانه به جبهه اينترنت، سايت هاي نامناسب و ناسالم آماج حملات قرار گيرند و خيال همه از بابت پليدي هاي اين رسانه موذي راحت شود. چند ماه پيش كه اولين بار خبر كنترل محتواي اينترنت و فيلتر كردن سايت ها به طور جدي مطرح شد، اين كار در عمل چندان با موفقيت همراه نبود. با كلي دردسر و بالا و پايين كردن يك فيلتر نيم بند نصب شد كه بيش از آنكه به هدف طراحان آن كمك كند، سرعت اينترنت را كند كرد و كاربران را براي يافتن سايت هاي فيلتر شكن به تكاپو انداخت. اما اين بار شركتي موسوم به عصر دانش راه اندازي تجهيزات فني و پشتيباني از آنها را به عهده گرفته و دستگاه ها را در نقطه اتصال ايران به شاهراه اطلاعاتي مستقر كرده است. از همه شواهد و قرائن اينگونه برمي آيد كه اين دفعه قضيه جدي تر از اين حرف هاست. اسلحه روي شقيقه اينترنت است و هر لحظه امكان دارد كه ماشه چكانده شود!

وقتي كاربر اينترنت نشاني يك سايت را داخل مرورگر تايپ مي كند، اين امر به معناي ارسال يك درخواست براي مشاهده آن صفحه وب است. اما مي توان در اين ميان واسطه هايي را قرارداد تا درخواست هاي كاربران را كنترل كنند و به آنهايي كه نابجاست، ترتيب اثر ندهند. در واقع، اين درخواست ها با يك بانك اطلاعاتي از آدرس سايت هاي ممنوعه چك مي شوند و در صوتي كه درخواست كاربر در بانك اطلاعاتي موجود نباشد، اجازه اتصال به سرور و آوردن صفحه وب به كاربر داده مي شود. اين بانك اطلاعاتي براي سايت هاي پورنوگرافيك اغلب به صورت خودكار روز آمد مي شود و نشاني هاي جديد به آن افزوده مي شود، در حالي كه براي سايت هاي سياسي / براندازانه، معمولاً به صورت دستي اين كار انجام مي شود.

اولين بار كه بحث فيلتر كردن سايت هاي اينترنتي در ايران سرزبان ها افتاد، روزنامه ها و سايت هاي خبري از قول مسئولان دولتي خبر از يك فهرست ۱۵۰۰۰ تايي از سايت هاي ممنوعه دادند كه قرار بود براي همه ISPها ارسال شود تا آنها را مسدود كنند. اما بعداً معلوم شد كه ابعاد فاجعه تا اين حد وسيع نبوده است. روزنامه سان فرانسيسكو كرونيكل در گزارشي به تاريخ ۱۶ نوامبر ۲۰۰۳، از قول عبدالله فاتح مدير پارس آن لاين _ بزرگترين ISP تهران _ مي نويسد: «ليستي كه دولت به ما داد بسيار كوچك تر است، در واقع حداكثر ۶۰ _ ۵۰ سايت را شامل مي شود.» او مي گويد بيشتر نشاني هاي مسدود شده مربوط به سايت هاي خبري اي هستند كه با مواضع تند اخبار مربوط به ايران را پوشش مي دهند؛ مثل سايت راديو فردا (ايستگاه راديويي كه دولت آمريكا پس از حملات ۱۱ سپتامبر راه اندازي كرد) و سايت خبري _ سياسي گويا.

در عين حال، مدير يكي از ISPهاي مشهور ايران مي گويد كه از آن زمان ارسال فهرست سايت هاي ممنوعه ادامه داشته و هر ماه آدرس حدود ۲۰ _ ۱۰ سايت براي مسدود كردن آنها به ISPها ارسال مي شود. او كه به خاطر شكايت روزافزون مشتركانش از اين روند بسيار ناراضي است، معتقد است ISPهايي كه از مخابرات پهناي باند مي گيرند حداقل از يك جهت خيالشان راحت است؛ اينكه مخابرات خودش سايت ها را فيلتر مي كند و در اين ميان فشاري بر ISP و هراس به خاطر سرپيچي از دستورات نيست. اما افزايش بهاي پهناي باند مخابرات، بسياري از ISPها را به سوي ديش هاي ماهواره سوق داده و چون مخابرات نمي تواند امواج ماهواره اي را كنترل كند، فشار براي مسدود كردن سايت ها مستقيماً به مسئولان اين گونه ISPها وارد مي شود.