غارت محوطه باستاني گورستان«اسپيدژ»همچنان ادامه دارد؛چرامجموعه ميراث فرهنگي تمايلي به پيگيري مسائل منطقه‌ بزمان ايرانشهرندارد؟،ايسنا

خفتگان پنج‌هزارساله‌ي اسپيدژ انتظار هيچ كاوش يا غارتي را نمي‌كشند؛ براي آنان كه پنج‌هزار سال است در دل خاك رفته‌اند چه فرقي مي‌كند در ميان شيشه‌هاي موزه قرار بگيرند؛ يا دست به دست در دنيا بچرخند؟ براي ما مهم است كه بدانيم گذشتگانمان چگونه مي‌زيسته‌اند.

حدود 11 ماه پيش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) از غارت اشياي باستاني در منطقه‌ي اسپيدژ واقع در بخش بزمان ايرانشهر (سيستان و بلوچستان) خبر داد. غارتي كه گويا از سال 1381 به طور جدي آغاز شده است. مشاهدات گروه اعزامي ايسنا حاكي از آن بود كه برخلاف ادعاي مسؤولان محلي، هيچ نيرويي براي محافظت در منطقه حاضر نبوده، آثار باستاني پنج‌هزارساله‌ي گورستان اسپيدژ همچنان به تاراج مي‌رود.
افراد مطلع در اين منطقه مي‌گفتند: آثار باستاني به‌دست آمده، توسط دلالان خريداري شده، از طريق مرز پاكستان از كشور خارج مي‌شود. همچنين آثاري كه به‌وسيله‌ي مردم به‌صورت غيرمجاز از حفاري‌ها به‌دست مي‌آيد، با قيمت‌هاي بسيار نازل، به دلالان فروخته مي‌شود.
افراد محلي اكثرا بر اين نكته اصرار داشتند كه كساني غير از بوميان روستاهاي همجوار اسپيدژ، براي حفاري‌هاي غيرمجاز به اين منطقه مي‌آيند؛ اما شواهد، نشان‌دهنده‌ي اين بود كه افراد بومي روستاهاي اطراف نيز در حفاري‌هاي غيرمجاز مشاركت دارند.
رييس شوراي اسلامي نزديك‌ترين روستا به گورستان اسپيدژ ـ پكسان ـ از نبود همكاري و هماهنگي مسؤولان ميراث فرهنگي با معتمدان و اعضاي شوراها گله داشت و مدير اداره ميراث فرهنگي استان سيستان و بلوچستان
صعب‌العبور و ناشناخته بودن منطقه را از عوامل حفاري‌هاي غيرمجاز در بزمان مي‌دانست.
يكي از دانشجويان گروه باستانشناسي دانشگاه سيستان و بلوچستان كه يك سال پيشتر به همراه هيات باستان‌شناسي “بمپور” به اين منطقه سفر كرده بود، مي‌گفت: هنگامي كه به گورستان اسپيدژ رسيديم، دو نفر از قاچاقچيان مشغول حفاري بودند كه با ديدن ما و ماموران همراه، در حالي كه چند گوني بر دوششان بود، از محل گريختند و به روستايي در نزديكي محل رفتند.
وي به ارزش بالاي سفال‌هايي كه از طريق حفاري‌هاي غيرمجاز در منطقه به‌دست آمده است، اشاره كرد و گفت: سفال‌هاي قرمز و خاكستري منقوش كه با ظرافت بسيار بالايي ساخته شده‌اند، به‌وفور در كنار حفره‌هاي ايجاد شده وجود داشتند.
در همان زمان واكنش بخشدار بزمان در اين خلاصه مي‌شد كه از مردم منطقه بخواهد فريب افراد سودجو را نخورند. وي معتقد بود كه دست‌هاي پشت پرده در حفاري‌هاي گورستان اسپيدژ دخالت دارند.
فرماندار ايرانشهر هم از سازمان ميراث فرهنگي كشور مي‌خواست كه با جديت زياد از منطقه محافظت كند.
اما مدير يگان ويژه پاسداران ميراث فرهنگي با بيان اينكه ”از موضوع حفاري‌هاي غيرمجاز در اسپيدژ سيستان و بلوچستان اطلاع دارم” گفت: گزارشاتي كه به دست ما رسيده، حاكي از اين است كه نيروي انتظامي در منطقه خوب عمل كرده و با جرايم رخ داده برخورد كرده است.
رحمت‌الله رئوف با بيان اينكه آخرين گزارش مدير اداره ميراث فرهنگي استان هم اين امر را كه از حفاري‌ها جلوگيري شده است، تاييد مي‌كند، درباره اظهارات بخشدار بزمان تاكيد كرد: دست‌هاي پنهان را هنوز به ما معرفي نكرده‌اند. شما از آقاي بخشدار، از قول من، سؤال كنيد: «شما كه مسؤول امنيت بخش هستيد، چرا خودتان عمل نكرديد؟».

حالا پس از گذشت دو سال، تازه‌ترين گزارش خبرنگار اعزامي ايسنا به منطقه حاكي است كه حفاري‌هاي غيرمجاز در گورستان اسپيدژ همچنان ادامه دارد، وضعيت حفاري‌هاي غيرمجاز بسيار نگران كننده‌تر از قبل به چشم مي‌خ‌ورد و به‌رغم هشدارهاي داده شده در مردادماه سال گذشته، هيچ اقدام مناسبي جهت جلوگيري از اين حفاري‌ها صورت نگرفته است.
گويا با توجه به نبود حساسيت بر روي منطقه، قاچاقچيان آثار باستاني با خيالي آسوده، آثار باستاني اسپيدژ را كه از اهميت بالايي برخوردارند، به غارت مي‌برند.
برخي گزارش‌ها حاكي است: خريداران قيمت آثار توسط افراد غيربومي انجام مي‌شود؛ ضمن اينكه تاكنون چندين قاچاقچي اشياي اين گورستان دستگير شده‌اند.
بخشدار منطقه بزمان ايرانشهر در اين زمينه به خبرنگار ايسنا گفت: در ابتدا متاسفانه افراد بومي منطقه به‌خاطر ناآگاهي، در جريان حفاري‌ها به قاچاقچيان كمك مي‌كردند كه با جلساتي كه با حضور اعضاي شوراي بخش و بخشداري با مردم منطقه صورت گرفت، نسبت به حساسيت منطقه توجيه شدند.
علي كوهكن افزود: منطقه‌ي باستاني بزمان به عنوان يك منطقه باستاني جاي توجه و كمك بسياري دارد و محافظت و توجه به اين منطقه ازسوي ميراث فرهنگي بايد بيش از مناطق ديگر باشد كه برخلاف انتظار، تاكنون چنين نشده است.
وي درخصوص اظهارات مدير اداره ميراث فرهنگي سيستان و بلوچستان مبني بر حفاري‌هاي غيرمجاز مردم منطقه گفت: ضمن تكذيب اين مساله اعلام مي‌كنم اگر مردم منطقه حفاري غيرمجاز مي‌كنند، جاي كم‌لطفي است كه مديريت ميراث فرهنگي آنان را به مقامات مسؤول معرفي نمي‌كند.
رييس شوراي اسلامي بخش بزمان ايرانشهر نيز به خبرنگار ايسنا گفت: به مسؤولان ميراث فرهنگي گفتيم جهت اطمينان، با معتمدان منطقه از اسپيدژ ديدن كنند؛ ولي متاسفانه اين كار صورت نگرفت و كارشناسان ميراث فرهنگي با افراد عادي به محل رفتند كه باعث حساس شدن اينگونه افراد گرديد و موجب شد همان افراد حفاري‌هاي غيرمجاز را ادامه دهند.
محمد نارويي افزود: اداره ميراث فرهنگي بايد با مجموعه شورا و بخشداري هماهنگ باشد؛ تا ازسوي آنها افراد معتمد به همراه كارشناسان به منطقه اعزام شوند.
نارويي يكي از مهمترين عوامل حفاري‌هاي غيرمجاز منطقه اسپيدژ را مسكوت ماندن موضوع حفاري باستان‌شناسي ازسوي ميراث فرهنگي دانست و افزود: به لحاظ اهميت گورستان اسپيدژ، مجموعه ميراث فرهنگي بايد هرچه سريعتر مراحل تكميل حفاري را اجرا كند، نه اينكه با حفاري مقطعي قاچاقچيان را بيشتر حساس كند.
وي با اعلام آمادگي شوراي بخش بزمان جهت هر نوع همكاري با ميراث فرهنگي گفت: انتظار داريم ميراث فرهنگي نيز گام‌هاي بعدي را با صلابت بيشتر بردارد.
تعدادي از اعضاي شوراي اسلامي روستاهاي اطراف گورستان اسپيدژ نيز به خبرنگار ايسنا گفتند: ميراث فرهنگي براي جلوگيري از حفاري‌هاي غيرمجاز با ما هماهنگ نيست و همكاري لازم را انجام نمي‌دهند.
همچنين يكي از بوميان منطقه گفت: يك سال پيش قرار شد من از منطقه محافظت كنم؛ اما از آنجا كه ازسوي ميراث فرهنگي هيچگونه حمايتي نشدم، اعلام كردم كه از منطقه محافظت نمي‌كنم.
وي افزود: بعد از اولين حفاري در منطقه با بخشداري مكاتبه كردم كه با بازديد بخشدار و مكاتبه او با ميراث فرهنگي، كارشناساني از سوي اين اداره به منطقه آمدند؛ ولي بعد از مراجعت آنان، به دليل حساس شدن مردم منطقه به ويژگي‌هاي باستاني اسپيدژ، بيشترين تخريب در همين زمان انجام گرفت.
اما محمد حيدري - معاون پژوهشي اداره‌ي ميراث فرهنگي استان سيستان و بلوچستان - معتقد است: علي‌رغم تمام پيگيري‌هاي انجام شده، غارت محوطه‌ي باستاني اسپيدژ همچنان ادامه دارد.
وي با اعلام اين مطلب به خبرنگار ميراث فرهنگي ايسنا گفت: متاسفانه محافظت فيزيكي توسط نيروهاي انتظامي و سازمان ميراث فرهنگي به دليل وسعت منطقه، امكان‌پذير نيست. البته حضور ما در اسپيدژ حضور حفاران قاچاق را كم‌رنگ‌تر مي‌كند؛ ولي تا وقتي كه نيروي محافظ ميراث فرهنگي با ضمانت اجرايي تشكيل نشود، اين‌گونه مشكلات در سراسر كشور وجود خواهد داشت.
وي با اشاره به اينكه برنامه‌ي ما در مقابل غارت مكان‌هاي باستاني، گمانه‌زني اضطراري است، افزود: اسپيدژ در ايرانشهر يكي از محوطه‌هاي پيش از تاريخ و مربوط به هزاره‌ي سوم است. اين محوطه در سال 1381 شناسايي و اولين مطالعات و پژوهش‌ها درباره‌ي آن انجام شد. سال گذشته نيز پژوهش و كار ميداني در منطقه صورت گرفت و امسال نيز ما مجوز شروع فصل سوم كار را دريافت كرده‌ايم كه به محض دريافت اعتبارات، كار را شروع مي‌كنيم.
وي اعتبار بخش‌هاي پژوهشي را بسيار محدود دانست و ادامه داد: اسپيدژ مربوط به عصر مفرغ و جزو تمدن‌هاي جازموريان است. اين منطقه، پل رابط بين‌ تمدن‌هاي بزرگ هزاره‌ي سوم در فلات مركزي ايران به شمار مي‌رود كه نمونه‌ي بارز آن، تمدن جيرفت و شهر سوخته است. در هزاره‌ي سوم ما در هيچ كجاي ديگر استان مانند اين سايت باستاني كه دارنده‌ي ارتباط نزديك اين دو تمدن را باشد نمي‌بينيم. اين اولين باري است كه در يك سايت آثاري از برنز قديم را پيدا كرده‌ايم.
وي اضافه كرد: اين قبرستان به دو دوره‌ي پيش از تاريخ تقسيم مي‌شود كه يكي مربوط به عصر برنز مياني تا ابتداي عصر آهن و ديگري عصر آهن و مربوط به هزاره‌ي دوم است.

منطقه‌ي باستاني اسپيدژ كه در كنار منابع آب و نخلستاني بزرگ به همين نام قرار دارد، آثار سه دوره‌ي پيش از تاريخ، دوران تاريخي و دوران اسلامي را در خود جاي داده است. علاوه بر قبرستان‌هاي باستاني اين منطقه آثاري از يك قلعه و استحكامات وابسته به آن نيز كه به دوران اسلامي مربوط مي‌شود، هنوز برجا مانده است.
اين قلعه به دليل استفاده از سنگ‌هاي آهكي سفيدرنگ در ساخت، به نام “قلعه سفيد“ يا “دژ سفيد” شهرت دارد.
نتايج كاوش در بقاياي تمدن پنجهزارساله‌ي بزمان ايرانشهر، تكنولوژي پيشرفته و تمدن غني ساكنان اين منطقه از بلوچستان را آشكار كرده است.